Núc nác (hay còn gọi là quao) là một loại cây rừng, phân bổ chủ yếu ở khu vực miền núi phía Bắc. Một số tỉnh miền núi Trung Bộ và Tây Nguyên cũng có cây này nhưng không phổ biến bằng.

Đối với người dân miền Bắc, cây núc nác không chỉ gắn bó với đời sống thường ngày mà còn đem lại giá trị kinh tế. Vỏ và lá núc nác được sử dụng làm dược liệu, còn hoa và quả là nguyên liệu chế biến món ăn.

So với hoa, quả núc nác được ưa chuộng hơn, có thể biến tấu thành một số món ngon hấp dẫn như luộc, xào, nướng… Trong đó, nộm núc nác là món được yêu thích nhất, hương vị thanh mát lạ miệng, thích hợp ăn giải ngán ngày hè.

Quả núc nác dẹt và hơi cong, to cỡ 3-4 đầu ngón tay chụm lại, dài 40-80cm. Quả thường mọc thành chùm ở đầu cành. Ảnh: Lê Triều Dương

Chị Thu Huyền (chủ 1 nhà hàng ở TP Tuyên Quang) cho biết, thoạt nhìn quả núc nác khá giống quả phượng vĩ nhưng màu đậm hơn và có thể uốn cong, không cứng.

Loại quả này to, dài, màu xanh đậm hoặc tím, ngả nâu, vị đắng.

Mùa hè, khoảng từ tháng 6-9 là thời điểm cây núc nác đậu quả. Khi ấy, bà con địa phương vào rừng thu hái quả về bán hoặc chế biến món ăn.

“Trước đây, núc nác là loại quả rừng được người dân trong vùng hái về làm thức ăn.

Dần dần, loại quả này được thực khách miền xuôi biết đến nhiều hơn, xem như đặc sản mang hương vị núi rừng và mỗi khi vào mùa lại tìm mua, đem về thưởng thức”, chị Huyền nói.

Món nộm núc nác được xem như đặc sản lạ miệng ngày hè ở miền Bắc. Ảnh: Lê Triều Dương

Theo nữ chủ quán, quả núc nác có giá thành khá cao, từ 20.000-40.000 đồng/quả (tùy theo kích cỡ và từng nơi, thời điểm).

“Quả núc nác là sản vật không dễ tìm và khó hái. Thân cây rất cao, quả lại mọc ở đầu cành nên bà con thu hoạch khá vất vả. Chưa kể loại quả này mỗi năm chỉ có 1 lần, số lượng không quá nhiều nên giá khá cao”, chị cho hay.

Tuy có vị đắng và khó thu hái nhưng quả núc nác được bà con vùng núi phía Bắc ưa chuộng, đem chế biến thành một số món ngon. Trung bình chỉ cần 1-2 quả núc nác cũng đủ để chế biến thành món cho 2-3 người thưởng thức.

Ngoài ra, loại quả này có vị đắng lạ miệng, ăn mềm, giòn nên được cả thực khách miền xuôi ưa chuộng, tìm mua.

Quả núc nác đem nướng rồi cạo vỏ trước khi chế biến. Ảnh: Trang Ruby

Quả núc nác có thể chế biến thành nhiều món. Đơn giản nhất là nướng chín hoặc luộc, chấm với chẩm chéo hay mắm ớt, muối tiêu chanh.

Cầu kỳ hơn, người ta nấu thành canh hoặc đem xào với thịt bò, ăn cùng cơm nóng.

“Quả núc nác nướng chín rồi cạo bỏ lớp vỏ cháy xém bên ngoài là có thể ăn được luôn, nếu ai cẩn thận hơn thì luộc sơ thêm lần nữa.

Quả được thái lát mỏng thành các miếng vừa ăn, ghém thêm miếng thịt ba chỉ luộc, rau thơm…  rồi gói lại, chấm mắm tôm, ăn rất cuốn. Loại quả này có vị đắng, kết hợp với vị cay và nồng càng hấp dẫn hơn”, chị Huyền nói thêm.

Món nộm núc nác chế biến đơn giản nhưng hương vị hấp dẫn. Ảnh: Phạm Văn Phong

Nộm núc nác là món ăn phổ biến và được ưa chuộng nhất, vừa dễ làm, vừa thích hợp để giải nhiệt, giải ngán trong ngày hè.

Để làm nộm ngon, bà con địa phương thường chọn quả bánh tẻ, còn tươi và có thể uốn cong như chữ C khi cầm thẳng đứng. Nếu cong quá tức là quả non, ăn không giòn, còn không cong là quả già, khi chế biến sẽ bị dai, cứng.

Trước khi chế biến, quả núc nác được nướng đều hai mặt cho cháy sém lớp vỏ ngoài và thịt mềm. Tùy từng nhà, người ta có thể luộc nhưng đem nướng giúp quả hết mủ nhựa, giảm vị chát đắng, dậy mùi thơm và dễ dàng bóc lớp vỏ cứng để lấy cùi.

Quả nướng xong đem cạo bỏ vỏ, rửa sạch rồi thái ngang thành các lát mỏng là có thể đem trộn.

Nộm núc nác có thể ăn kèm với mắm tôm, mắm ruộng, cá nướng giã măng ớt hạt dổi. Vị đăng đắng, giòn giòn của quả núc nác cộng thêm các gia vị khác tạo thành món đặc sản mang đậm phong vị mùa hè vùng cao. Ảnh: Trang Ruby

Cách trộn nộm núc nác cũng tương tự các món nộm quen thuộc khác. Có thể trộn khô với muối, đường, nước cốt chanh hoặc trộn ướt với nước mắm chua ngọt.

Tùy văn hóa từng nơi và sở thích từng nhà, người ta có thể trộn núc nác với rau thơm, lạc rang hoặc cho thêm thịt ba chỉ luộc, tai heo luộc thái mỏng, cá nướng giã măng ớt, hạt dổi.

Người lần đầu ăn có thể e dè trước vị đắng đặc trưng của quả núc nác nhưng quen rồi lại thích, cảm nhận được độ giòn giòn, man mát, khó quên.